On Line…

Του Κώστα Γιαννακίδη
Πρώτη δημοσίευση: ΣΑΜΙΖΝΤΑΤ,19/02/1997

Μερικές φορές το Internet μού θυμίζει φορητά ψυγεία πάγου, τους χωματόδρομους στο Τρίτο Σώμα Στρατού – δυο βήματα από τη Διεθνή Έκθεση, τις καλοκαιρινές εκδρομές στα παραλιακά προάστια της Θεσσαλονίκης, τις ενθουσιώδεις πορείες μέχρι το γήπεδο της Τούμπας.
Εντάξει, είναι τα βιώματα της παιδικής ηλικίας που δεν απαιτούν ούτε πόνους στον αυχένα ούτε ταλαιπωρημένα μάτια και νευρική πληκτρολόγηση για να τα ανασύρεις από τη μνήμη. Για κάποιον τρίτο, άλλωστε, φαίνεται αρκετά ηλίθιο να δείχνεις ένα νοσταλγικό χαμόγελο μόνο στην οθόνη ενός υπολογιστή.
Είμαι ο johndis@flash.gr και δεν έχω κανένα λόγο να ντρέπομαι ή να ανησυχώ για το βαθμό της ευαισθησίας που επιμετρά την ανθρωπιά μου. Εκτός των άλλων, διαβάζω Νικ Νεγρεπόντε, και μερικές φορές κλείνω τα μάτια και φαντάζομαι τον ευατό μου μικρομεσαίο μεταποιητή στην κοινωνία της πληροφορίας. Μια ιδέα μου λείπει και θα μετεξελιχθώ σε καπιταλιστή της νέας κοινωνίας που αναδύεται απο τα τερματικά!
Πιο πεζά τώρα: θυμάμαι τα φορητά ψυγεία πάγου και γοητεύομαι από την εκρηκτική οριακή άνοδο της τεχνολογίας. Γοητεύομαι και από τη ρευστότητα ταυτοτήτων στην επικοινωνία μέσω του δικτύου, χαίρομαι για τους φίλους που με έναν υπολογιστή και ένα γραφειάκι κατάφεραν να κάνουν κάτι παραπάνω, να οικειοποιηθούν τα νέα μέσα παραγωγής.
Άλλες φορές χαμογελάω με νόημα όταν διαπιστώνω πως ο Νίκος Δήμου σταμάτησε να ασχολείται με τεχνοφοβικούς, δεν προσπαθεί να πείσει κανέναν, πορεύεται και αυτός συνεπαρμένος.
Η κοινωνία της πληροφορίας δεν αδικεί τον άνθρωπο – κάθε άλλο. Αν η πληροφορία (στην ψηφιακή έννοια της) είναι το νέο μέσο παραγωγής, τότε μέσα από το δίκτυο το προλεταριάτο μπορεί να ονειρεύεται! Ναι, με τρομάζει και μένα η περιθωριοποίηση της επικοινωνίας μέσα από τα δίκτυα και υπολογιστές, αλλά θα αδικούσα την αλήθεια αν δεν έδειχνα με φωτεινά χρώματα την αναβίωση της αλληλογραφίας, την κατάργηση των συνόρων, την πρόσκαιρη “φυγή” συζητώντας με κάποιον από την άλλη άκρη του κόσμου..
Σύγχηση. Μέσα παραγωγής και ανθρώπινη επικοινωνία. Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, υιοθετώντας τους παλιούς καλούς κανόνες προσέγγισης.
Το Internet είναι το μεγαλύτερο τεχνολογικό επίτευγμα του αιώνα μας μετά την τηλεόραση. Αν ήταν εξίσου μαζικό, ίσως η τηλεόραση να ερχόταν δεύτερη. Περιττή η αναφορά σε ιστορικές αναφορές, απαραίτητη, όμως, η επισήμανση τεχνικών χαρακτηριστικών που συνήθως αγνοούν οι επιδερμικές παρατηρήσεις.
Το δίκτυο είναι αμφίδρομο. Λαμβάνεις αλλά και διοχετεύεις πληροφορίες. Σε γενικές γραμμές είναι και ελεύθερο. Μπορείς να διοχετεύεις ό,τι θέλεις και, αν είσαι ευέλικτος, είναι εξαιρετικά δυσχερής ο περιορισμός σου. Οι θεωρητικοί του δικτύου κάνουν λόγο και για ισότητα μέσα στον ιστό του. Κάνουν λάθος. Ποτέ δεν θα είμαι αρκετά ισχυρός για να αποκτήσω την υποδομή και τις δυνατότητες επίδειξης της Microsoft ή της FIAT. Μπορώ, όμως, να είμαι ευρηματικός, να αναζητήσω ”συμμάχους” ανά τον κόσμο, να προσπαθήσω να πείσω αυτούς στους οποίους απευθύνομαι. Βέβαια τα τεχνολογικά όρια των δυνατοτήτων μου πάλι η Microsoft θα τα θέσει, αλλά τουλάχιστον το δίκτυο μου δίνει περισσότερες ευκαιρίες για να εξαντλήσω. Το δίκτυο θα με μετατρέψει σε καταναλωτή νέων προϊόντων ή θα προσελκύσει το συνάλλαγμά μου σε υπερατλαντικές αγορές. Θα με κάνει ”πειρατή” λογισμικού, αλλά θα μου επιτρέψει να συσσωρεύσω πληροφορίες, μέσα παραγωγής, να προσφέρω καινοτόμες υπηρεσίες σε μια αγορά που αρχίζει εκεί όπου το τηλέφωνο συναντά τον υπολογιστή και δεν τελειώνει πουθενά.
Αλλά ματαιπονούμε όταν προσπαθούμε να ανιχνεύσουμε την αναδυόμενη κοινωνία της πληροφορίας μέσα από το Internet. Το δίκτυο προσφέρεται για γενικές προσεγγίσεις, για υποδείξεις με απτά παραδείγματα. Αν ένα δίκτυο είναι κάτι παραπάνω από το άθροισμα των επιμέρους ιστών του, τότε και η σύνθεση των επιμέρους δικτύων δίνει τους κρυφούς , ακόμη, κώδικες της κοινωνίας των πληροφοριών.
Επιχειρήστε μια διεισδυτική ματιά προς το μέλλον και δείτε πώς καταγράφονται οι νέες σχέσεις παραγωγής και διανομής εισοδήματος. Οι ισχυρότεροι διατηρούν την κυριαρχία τους στην αγορά και μάλιστα με μικρότερο κόστος, αφού η οριακή ωφέλεια που αποδίδει η υποδομή έχει πλέον θεαματικά αποτελέσματα στην παραγωγικότητα και στη συσσώρευση πλούτου και ψηφιακών μέσων παραγωγής. Το εμπορικό ισοζύγιο ουσιαστικά αντικαθίσταται από το ισοζύγιο πληροφοριών. Το κυριότερο: μια πιθανή εθνική υστέρηση στην ”ψηφιακή υποδομή” θα έχει στο μέλλον συνέπειες κατά πολύ οδυνηρότερες από την υστέρηση στην εκβιομηχάνιση και στην οικοδόμηση δομών δυτικού τύπου…

Κατά συνέπεια, στην κοινωνία της πληροφορίας, ο τρίτος κόσμος όχι μόνο δεν έχει να αντιμετωπίσει ένα καλύτερο μέλλον, αλλά βλέπει να μεγαλώνει το χάσμα που τον χωρίζει από το ανεπτυγμένο βόρειο ημισφαίριο. Μια ελπίδα βρίσκεται στη μεταφορά των παραδοσιακών παραγωγικών σχέσεων στον τρίτο κόσμο, αλλά ποιος έχει την υπομονή να περιμένει μέχρι ο βορράς να ενσωματώσει το καθεστώς που επιβάλλει η νέα κοινωνία;
Η νέα κοινωνία επιβεβαιώνει και ακυρώνει ταυτόχρονα το τυπικό ”αμερικανικό όνειρο”. Μπορεί να είναι γενναιόδωρη πως προς την ευρηματικότητα και να επιβραβεύει τις καινοτομίες, αλλά όλα αυτά προϋποθέτουν και πλήρη ενσωμάτωση της Γνώσης απ’ όσους θέλουν να διεκδικήσουν το στοίχημα. Από την άλλη πλευρά, η ίδια η βιομηχανία της πληροφορίας παράγει πλέον τα μέσα που επιτρέπουν την αξιοποίηση των νέων μέσων παραγωγής από ”παραγωγούς-μεταπράτες” που δεν έχουν ενισχύσει η φαρέτρα τους με υψηλές και εξειδικευμένες γνώσεις στις τεχνολογίες αιχμής. Πάλι οι ισχυροί θέτουν τα όρια. Απλώς η πλάστιγγα γέρνει και λίγο, έστω στιγμιαία, υπέρ των εξ ορισμού αδυνάτων στις παραδοσιακές σχέσεις παραγωγής.
Συμπέρασμα που εμπεριέχει ισχυρή δόση ρίσκου: η νέα κοινωνία της πληροφορίας αναπτύσσεται μεταφέροντας τις παραδοσιακές σχέσεις παραγωγής και διανομής εμφανώς διαφοροποιημένες υπέρ των αδυνάτων, αλλά και υπέρ των νέων μονοπωλίων που γιγαντώνονται μέρα με τη μέρα. Τ α Χριστούγεννα ο Αϊ Βασίλης κατέβηκε ση γη και πήρε στην αγκαλιά του ένα παιδάκι. Ο νεαρός δεν έδωσε δεκάρα για το θαύμα: ”Άστ’ αυτά, δεν είσαι ο αληθινός Bill (Gates)..”
Στο δίκτυο μπορείς να κάνεις Χριστούγεννα αν δεν έχεις καλύτερη λύση. Αν είσαι μόνος, αν ψάχνεις κάποιον που να θυμάται τα φορητά ψυγεία πάγου, αν η ώρα έχει προχωρήσει και δεν θέλεις να ξυπνήσεις κανέναν. Αποσπάστε, έστω στιγμιαία, την κοινωνικότητα του δικτύου από όλα όσα διαβάσατε παραπάνω. Στο δίκτυο γίνεσαι περισσότερο κοινωνικός. Εξομολογείσαι χωρίς περιστροφές, μιλάς για τα όνειρά σου και λες ανώδυνα ψέματα. Πλέκεις τις μικρές απάτες που δεν κατάφερες να κάνεις πραγματικότητα, γοητεύεσαι από όσα σου λέει ο άγνωστος στην άλλη άκρη του κόσμου. Δεν διαπράττεις και κανένα έγκλημα εις βάρος της ανθρώπινης υπόστασης ακόμα και αν ερωτευτείς μέσα από το δίκτυο! Δεν χάνεις τους φίλους και την ανθρώπινη επαφή μέσα από το δίκτυο. Κάνεις καινούργιους και επιβεβαιώνεις την ανθρωπιά σου μέσα από ένα σκληρό και άψυχο πλέγμα καλωδίων και τερματικών. Ίσως αποκτήσεις και ένα υπέροχο άλλοθι απέναντι στη μοναξιά σου. Το πεδίο είναι περισσότερο ασφαλές από το μέσα τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων…